ابوالحسن صبا، (1281-1336 تهران) استاد برجسته موسیقی ایرانی، آهنگساز و نوازنده
ابوالحسن، فرزند کمال السلطنه در سال 1281 خورشیدی در خانواده ای آشنا به موسیقی و اهل ادب متولد گردید پدرش پزشک، ادیب و دوستدار موسیقی بود.
صبا نخستین درسهای موسیقی را از پدرش فرا گرفت.
او نزد میرزاعبدالله، درویش خان و علینقی خان وزیری تار و سه تار، نزد حسین هنگ آفرین ویولن، نزد حسین اسماعیل زاده کمانچه، نزد علی اکبر شاهی سنتور، نزد اکبر خان نی و نزد حاجی خان ضرب را آموخت. در جوانی به مدرسه کمال الملک رفت و نقاشی را فرا گرفت، همچنین در رشته هایی مانند سوهان کاری، نجاری، ریخته گری، معرق کاری و خاتم کاری مهارت کسب کرد که بعداً در ساختن آلات موسیقی به کار بست. صبا آثار نیما و هدایت را می خواند و با نیما و شهریار روابط نزدیک داشت.
صبا در سال 1302 در مدرسه عالی موسیقی که توسط علینقی خان وزیری بنیان گذاشته شده بود، مشغول به تحصیل شد در 22 سالگی دانشجوی ممتاز و تکنواز برنامه های مدرسه عالی موسیقی شد و مورد احترام وتشویق استادش و سایر دوستان قرار گرفت. نخستین اثر ضبط شده صبا قطعه زرد ملیجه با ویولن بود که در میان دو بند سرود ای وطن با صدای روح انگیز تولید شد و بسیار مورد توجه قرار گرفت.
در 16 اسفند 1308 حکم زیر از طرف مدرسه عالی موسیقی وزیری به صبا ابلاغ گردید:
((آقای میرزا ابوالحسن خان صبا
سواد امتیاز مدرسه صنایع ظریفه رشت را که به مدیریت جناب عالی از شورای عالی معارف گذشته ارسال می دارد. البته سعی خواهید کرد که شش سال دوره آنجا مطابق با شش متوسطه مدرسه عالی موسیقی باشد. امضا: وزیری))
این مسافرت اساس زندگی هنری صبا را دگرگون ساخت. او در این مسافرت به ترانه های محلی علاقه مند شد و به گردآوری آنها پرداخت که از جمله آنها می توان به چند آهنگ اشاره کرد: دیلمان، امیری یا مازندرانی، زرد ملیجه، به زندان، در قفس، رقص چوبی قاسم آبادی و کوهستانی.
صبا تمام سازهای ایرانی و نیز پیانو را در حد استادی می نواخت ولی ویولن و سه تار را به عنوان سازهای تخصصی خود برگزید. وی بنیان گذار مکتب نوینی در موسیقی ایرانی است که ساز فرا ملی "ویولن" را ایرانیزه و نهادینه کرد که به واسطه تعلیمات و نوآوری های وی در این ساز موسیقی ایرانی تحول جدی و عمیق پیدا کرد. ایشان به واقع تکنیک های غنی ویولن نوازی کلاسیک و مدرن را برای نوآوری در عرصه موسیقی ایرانی و رسیدن به کمال مطلوب در این عرصه به خدمت گرفت
ابوالحسن صبا چهل سال نواخت، تعلیم داد، در ارکسترها شرکت کرد، کتاب نوشت و در تمام جریان هابی موسیقی ایران تاثیر مستقیم و مثبت داشت. وی علاوه بر موسیقی در سایر هنرها همچون ساختن ساز و نقاشی و ادبیات مهارت داشت زبان انگلیسی می دانست و دانشنامه ای جامع از علم و عمل موسیقی ایرانی بود.
شاید همین روحیه آزاداندیش صبا را بتوان علت اصلی پرورش شاگردان متعدد در زمینه های گوناگون موسیقی ایرانی دانست و به حق عنوان بزرگترین معلم موسیقی ایران در قرن حاضر شایسته نام اوست . مکتب نوین موسیقی ایران از درویش خان آغاز شده بود با صبا به اوج رسید و شاگردان صبا نیز پیرو راه او شدند.
شاگردان صبا
فرامرز پایور- حسین تهرانی- حسن کسائی- داریوش صفوت- غلامحسین بنان- منوچهر صادقی- علی تجویدی- همایون خرم- لطف اله مفخم پایان- جهانگیر کامیان- اسداله ملک- حبیب اله بدیعی- ساسان سپنتا- رحمت اله بدیعی- ابراهیم قنبری مهر- مهدی خالدی- اسماعیل چشم آذر- عباس شاهپوری- مهدی مفتاح- محمدعلی بهارلو- شهریار- بابک رادمنش- حسین خواجه امیری(ایرج)- ایرج کیایی و فرهاد فخرالدینی از شاگردان صبا بودند.
آثار
از استاد صبا، سه دوره آموزش ویولن، چهار دوره تعلیم سنتور، یک دوره تعلیم تار و سه تار منتشر شده و باقی آثار او هنوز منتشر نشده اند.
صبا نخستین موسیقی دان ایرانی است که موزه ای ویژه از او (منزل شخصی صبا) تاسیس شده و به نام خود او در خیابان ظهیرالاسلام تهران واقع است.
ابوالحسن صبا در جمعه 29 آذر سال 1336 در اثر ناراحتی قلبی در سن 55 سالگی دیده از جهان فرو بست و در قبرستان ظهیرالدوله به خاک سپرده شد.
ای صبا با تو چه گفتند که خاموش شدی چه شرابی به تو دادند که مدهوش شدی
منبع: بابل وزیری